تداوی کانال دندان (قسمت اول)

Root Canal Treatment

قسمت اول

اناتومی داخلی دندان

جهت تشخیص و تداوی درست دندانها، دانستن اناتومی داخلی آن امر ضروری میباشد که ذیلاً مختصراً توضیح داده میشود.

Pulp Cavity: در بین دندان وجود دارد و در تمام نواحی توسط دنتین احاطه شده است بجز د رناحیه Foramen Apical.

به دو قسمت تقسیم شده است: بخش تاجی (Coronal) و بخش جذری (Radicular)

قسمت تاجی (Coronal) و یا پولپ چمبر فورم بیرونی دندان را بخود دارد. سقف پولپ چمبر بطرف اکلوزال و انسیزال توسط دنتین احاطه شده است و زمین آن در قسمت Orifice به کانال دندان امتداد دارد. شکل Pulp chamber به اساس شکل و جسامت تاج دندان، سن شخص و موجودیت تخریشات تفاوت میکند.

 

Pulp Horns: لندمارک های هستند که شکل بیرونی تاج دندان را در پولپ چمبر تشکیل میدهند. شاخک های پولپ موازی به کاسپ های دندان های خلفی و کنار انسیزال دندان های قدامی میباشد. شاخک های پولپ در دندانهای دایمی جوان خوب برجسته میباشند.

Canal Orifice: عبارت ار مدخل کانال دندان ها هستند که در زمین پولپ چمبر موقعیت دارد.

Root Canal: از Canal Orifice تا فورامن اپیکال امتداد دارد. قبل از اختتام Root Canal، معمولاً در نزدیک اپکس یک تضیق یا انحراف وجود دارد.

Apical Root Anatomy: به اساس لندمارک های ذیل مطالعه میشود:

a-   تضیق اپیکالی   Apical Constriction(): کم قطر ترین قسمت کانال است که در فاصله کمی از Foramen Apical یا اپکس رادیوگرافیک قرار دارد.

b-   تثقب اپیکالی ( Foramen Apical): مخرج اصلی کانال دندان است که از طریق آن اوعیه و اعصاب وارد پولپ میشود. قطر آن تقریباً دوچند تضیق اپیکالی است. 

Cementodentinal Junction - c: محل اتصال سمنت با دنتین بداخل کانال است. موقعیت آن تفاوت میکند ولی معمولاً در فاصله 0.1 mm از فورامن اپیکال است.

Apical Delta -d: یک ساحه مثلثی شکل است که توسط کانال اصلی، کانال اضافی و انساج Periradicular احاطه شده است.

Apical Delta

اهمیت ثلث اپیکالی کانال دندان (Significance of Apical Third of Root Canal)

·        به نسبت تنوع در شکل و اندازه ثلث اپیکالی کانال بعضاً مشکلاتی در جریان تداوی اندودونتیک رخ میدهد.

·تداوی قسمت اپیکالی کانال بعضاً به نسبت موجودیت کانال های    Accessory و جانبی، موجودیت سنگ های پولپ (Pulp stones)، موجودیت مقادیر مختلفه و غیر منظم دنتین ثانوی و نواحی ذوب شده بعضاً به چالش مواجه میشود.

·اکثراً انحرافات و تعوج کانال در ثلث سفلی آن بوقوع می پیوندد، بناءً در حین         Canal Preparation باید بسیار محتاطانه کار کرد.

·    جهت بدست آوردن نتایج مطلوب،     Obturation باید تا تضیق اپیکالی صورت بگیرد.

·     در جریان جراحی اندودونتیک معمولاً    3 mm از ناحیه Apex  ریشه دندان جهت از بین بردن انحرافات Resection صورت میگیرد.

تصنیف بندی کانال های دندان (Common Canal Configuration)

با در نظر داشت تنوع در شکل کانال دندان، علماء چهار گروپ ذیل را پیشنهاد نموده اند:

·        Type I: فقط یک کانال از پولپ چمبر خارج میگردد و تا اپکس ادامه دارد.

·        Type II: دو کانال جداگانه از پولپ چمبر خارج میگردد و نزدیک اپکس با هم یکجا شده بصورت یک کانال به فورامن اپیکال میرسد.

·        Type III: دو کانال جدا گانه از پولپ چمبر خارج شده و تا فورامن اپیکال بصورت دو کانال ادامه دارند.

·        Type IV: یک کانال از پولپ چمبر خارج شده و نزدیک اپکس به دو کانال تقسیم شده و بصورت دو کانال در فورامن اپیکال خاتمه میابد.

Vertucci اناتومی کانال را با تشریحات بیشتر مطالعه نمود و آنرا به هشت کلاس ذیل تصنیف بندی نمود:

·        Type I: فقط یک کانال از پولپ چمبر خارج میگردد و تا اپکس میرسد.

·        Type II: دو کانال جدا گانه از پولپ چمبر خارج میگردند و نزدیک اپکس با هم یکجا شده بصورت یک کانال به فورامن اپیکال میرسند.

·        Type III: یک کانال از پولپ چمبر خارج میگردد، بداخل ریشه به دو کانال تقسیم میشوند و نزدیک اپکس با هم دوباره یکجا شده و بصورت یک کانال به فورامن اپیکال منتهی میگردند.

·        Type IV: دو کانال جدا گانه از پولپ چمبر خارج میشوند و تا فورامن اپیکال بصورت دو کانال منتهی میگردند.

·        Type V: یک کانال از پولپ چمبر خارج میشود و نزدیک اپکس به دو قسمت جدا شده و به دو فورامن اپیکال منتهی میگردند.

·        Type VI: دو کانال جدا گانه از پولپ چمبر جدا شده در وسط ریشه با هم یکجا میگردند و نزدیک اپکس دوباره بدو قسمت تقسیم شده و به دو فورامن اپیکال منتهی میگردد.

·        Type VII: یک کانال، پولپ چمبر را ترک نموده، بعد به دو قسمت تقسیم میگردد و سپس دوباره با هم یکجا شده و نزدیک اپکس باز بدو قسمت تقسیم میگردد و در نهایت به دو فورامن اپیکال منتهی میگردد.

·        Type VIII: سه کانال جدا گانه از پولپ چمبر جدا میگردد و تا اپکس ادامه دارد.

 تصویر ذیل تقسیم بندی Vertucci را در مورد نوعیت کانال توضیح میکند.

Variations in the internal anatomy of teeth (تنوع در اناتومی داخلی دندانها)

تنوع در شکل اتاقک پولپ (Variations in shape of pulp cavity)

Gradual Curve -a: معمولترین شکل کانال دندان است که در آن کانال بتدریج از قسمت Orifice تا Foramen Apical کج میشود. 

  Apical Curve -b: درین شکل، کانال مستقیم بوده و در قسمت اپکس منحرف میشود. معمولاً در دندانهای لترال علوی و ریشه میزیوبوکال مولر های علوی مشاهده میشود.

C-Shaped Canal -c: این نوع کانال معمولاً در دندانهای مولر سفلی دیده میشود. نظر به مورفولوژی و موقعیت دهانه کانال ها و ارتباط شان به یکدیگر به این نام یاد میشوند.

             

Bayonet Shaped Canal -d: کانال در طول مسیر خود دارای چندین انحراف میباشد و معمولاً در پریمولر ها دیده میشود.

Sickle Shaped Canal -e: درین شکل، کانال داس مانند (Sickle Shaped) بوده، معمولاً در دندانهای مولر سفلی دیده میشود.

Variations in pulp cavity because of pathology

Pulp Stones & Calcifications -a: سنگ های پولپ کتلالت نودولیر کلسیفه هستند که د رپولپ تاجی و جذری موجود بوده میتوانند. تقریباً در 50 % دندانها دیده میشوند و ناشی از تراوما و یا پدیده طبیعی میباشند. موجودیتت سنگ های پولپ اناتومی داخلی اتاقک پولپ را تغیر داده و دسترسی به کانال دندان را مشکل میسازد.

Internal Resorption -b: یک شکل غیر معمول ذوب دندانی است که از قسمت وسطی دندان آغاز شده و بیشتر ناشی از التهاب پولپ میباشد. فضای داخلی کانال دندان بشکل بیضوی (Oval) وسعت پیدا میکند. این حادثه بیشتر در دندانهای سنترال علوی اتفاق می افتد ولی میتواند در هر دندان دیگر واقع شود. در رادیوگرافی، جدار کانال خفیفاً توسعه یافته بنظر میرسد.

External Resorption -c: ذوب خارجی دندان از پریودونسیوم منشه گرفته و سطح خارجی ریشه دندان را ماؤف میسازد.

Variations in apical third:

a-     موقعیت های متفاوت فورامن اپیکال: بصورت عادی 2-3 میلیمتر کوتاه تر از اپکس اناتومیک موقعیت دارد و میتواند در سطوح میزیال، دیستال و بوکال ریشه هم دیده شود.

b- کانال های اضافی و جانبی (   Accessory and lateral canals): شعبات جانبی کانال اصلی هستند که ارتباط میان پولپ و Peridontium ایجاد میکنند. در هر قسمت ریشه از Furcation تا Apex موجود بوده میتواند اما در ثلث اپیکالی و در دندانهای خلفی بوفرت دیده میشود.

c-   اپکس باز (  Open Apex): در صورتیکه قبل از تکمیل ریشه، دندان به ترضیض یا کدام پتالوژی Periapical معروض شود و یا در اثر صدمه، پولپ برهنه گردد، اپکس باز میماند. درینحالت در قسمت اپکس نسبت به ناحیه Cervical کانال وسیعتر میباشد. کانال های تکمیل ناشده و باز بنام Blunderbuss canals نیز یاد میشوند.

تداوی آن در دندانهای زنده، Apexogenesis و در دنداهای غیر زنده Apexification است.

Variations in Size of Tooth:

Macrodontia -a: دندان نظر به حالت طبیعی خود بزرگتر بوده و معمولاً در Gigantism دیده میشود.

Microdontia -b: دندان نظر به حالت طبیعی خود کوچک بوده و معمولاً در Dwarfism دیده میشود.

فکتور های که باعث تغیرات در اناتومی داخلی دندان میشوند:

a-    سن ( Age): با پیشرفت سن، تشکل دنتین نیز پیش میرود و باعث کاهش در جسامت و تغیر در شکل Pulp Cavity میگردد و از نگاه کلینیکی باعث مشکلات در تعین موقعیت پولپ چمبر و دهانه کانال ها میگردد.

b-   مخرشات ( Irritants): مخرشات مختلف مانند کریس، امراض پریودونتال، Attrition، Abrasion، Erosion، Cavity preparation و دیگر پروسیجر ها تشکل دنتین را تنبیه نموده و در نتیجه باعث تغیرات در اناتومی داخلی میگردند.

   Calcific Metamorphosis -c: معمولاً در اثر تراوما به دندان جدیداً خروج یافته بوجود می آید.

Calcification -d: بشکل سنگ های پولپ و یا Calcification منتشر در پولپ تاجی و جذری موجود میباشد. میتواند بصورت نورمال موجود باشد و یا در اثر تخریشات (Irritation) منتشر در پولپ تاجی و جذری بمیان آید. تکلس (Calcification) باعث تغیر در اناتومی داخلی دندان شده و تعین موقعیت Orifice کانال را مشکل میسازد.

Resorption -e: التهاب مزمن و یا Internal Resorption با منشاء نا معلوم تغیرات در شکل Pulp cavity وارد کرده و تداوی دندان را به چالش میکشاند.